Door Soraia Tomás
Soraia Tomás behaalde in 2015 haar diploma verpleegkunde aan de Hoge School voor Verpleegkunde in Coimbra en werkte op de intensive care-afdeling voor cardiothoracale chirurgie en longtransplantatie in Lissabon. In 2020 behaalde ze een doctoraat in GMP's voor Medicinale Cannabis, een opleiding die wordt gegeven door het Portugese Observatorium voor Medicinale Cannabis, in samenwerking met het Militair Laboratorium voor Chemische en Farmaceutische Producten en de Faculteit Farmacie van de Universiteit van Lissabon. Als specialist in pijnbestrijding werkt ze momenteel op een intensive care-afdeling en geeft ze begeleiding en verpleegkundig toezicht aan patiënten die medicinale cannabis gebruiken. Ze is de voorzitter van APCANNA (de Portugese Vereniging voor Informatie over Cannabis), een non-profitorganisatie die werd opgericht in 2020. Het belangrijkste doel van APCANNA is het geven van betrouwbare voorlichting over alle aspecten van de cannabisplant. Ook vertegenwoordigt de organisatie de Portugese samenleving en haar belangen.
De geneeskunde heeft in de afgelopen jaren opmerkelijke vooruitgang geboekt. De Europese landen ondergaan op dit moment een ingrijpende verandering in hun demografische, epidemiologische en sociaal-culturele samenstelling. Dit brengt grote uitdagingen met zich mee voor de samenleving, de gezondheidszorg en de patiëntenzorg, als gevolg van de toename van aandoeningen en ziektes die resistent zijn tegen de huidige bestaande therapeutische opties.
Om specifiek te kunnen voldoen aan deze gezondheidsbehoeften is het beroep van verpleegkundige geëvolueerd op het gebied van opleiding, wetenschappelijke en technologische kennis en zorgfilosofie. De zorg voor anderen is de essentie van verpleegkunde en staat centraal in de hele geschiedenis en benadering van de professionele opleiding.
Volgens de ethische en deontologische code voor verpleegkundigen is de verpleegkundige verantwoordelijk voor het bevorderen van de gezondheid en op een gepaste wijze tegemoet komen aan de behoeften van de gemeenschap waarin de verpleegkundige werkzaam is. De verspreiding van informatie en respect voor zelfbeschikking zijn ook een plicht van deze zorgmedewerkers, die een cruciale rol spelen in het voorlichten van patiënten. Door persoonsgerichte zorg te verlenen, hebben verpleegkundigen de plicht om te streven naar uitmuntendheid in hun professionele zorgverlening, hun kennis voortdurend bij te werken en mechanismen in te voeren om in te spelen op de gezondheidssituatie van de patiënt, door samen te werken met andere professionals in programma's die aansluiten bij hun behoeften.
De ontdekking van het endocannabinoïde systeem heeft niet alleen geleid tot wetenschappelijk onderzoek naar de cannabisplant, maar ook tot het gebruik ervan voor de verlichting van symptomen die veroorzaakt worden door uiteenlopende aandoeningen. Daarom hebben verschillende Europese landen in de afgelopen jaren wetswijzigingen doorgevoerd om het gebruik van deze plant voor medicinale doeleinden te reguleren. In Portugal is het gebruik van medicijnen, preparaten en stoffen die deze plant bevatten voor medicinale doeleinden toegestaan sinds 2018. Een doktersrecept is vereist en producten worden uitsluitend door apotheken verstrekt.
De wetswijzigingen met betrekking tot het medicinaal gebruik van deze plant benadrukken niet alleen de noodzaak van een nauwkeurig, uitgebreid begrip van de eigenschappen, maar ook de noodzaak om te investeren in de preventie, diagnose en controle van deze patiënten. Daarom is de overgang van een biomedisch model naar een persoonsgerichte en multidimensionale benadering essentieel. Er is een opmerkelijk groeiende belangstelling voor dit vakgebied onder verschillende klassen van zorgprofessionals. Er is echter nog steeds een aanzienlijke kloof met betrekking tot de verscheidenheid aan beschikbare producten en de investeringen in de opleiding van deze professionals.
In tegenstelling tot de gebruikelijke gang van zaken bij het op de markt brengen van andere nieuwe medicijnen, werd het gebruik van cannabis in de medische context aanvankelijk gedreven door de interesse en druk van patiënten en niet door uitgebreid wetenschappelijk onderzoek. Hoewel een vroegtijdige regulering en toegang tot planten die gekweekt worden in een omgeving die voldoet aan de vereiste kwaliteitsnormen voor de teelt, extractie en manipulatie van een medicijn gunstig waren, kunnen we vandaag ook enkele tekortkomingen identificeren die voortvloeien uit deze vroeg geïmplementeerde programma's, met name rondom het kennisniveau en de opleiding van zorgmedewerkers die deze patiënten begeleiden.
Mijn professionele ervaring
Begin februari 2021 werd een eerste 'op cannabis gebaseerde stof of preparaat' goedgekeurd in Portugal. Deze bloem, met 18% THC en minder dan 1% CBD, wordt alleen voorgeschreven in gevallen waar conventionele behandelingen niet de verwachte effecten hebben of relevante bijwerkingen veroorzaken. Vanwege het THC-gehalte is deze bloem door INFARMED goedgekeurd voor zes van de zeven therapeutische behandelingen die momenteel geschikt zijn voor het voorschrijven van cannabis, namelijk de behandeling van chronische pijn (geassocieerd met oncologische ziekten of het zenuwstelsel, bijvoorbeeld bij neuro-pathische pijn veroorzaakt door zenuwbeschadiging, fantoompijn, trigeminusneuralgie of na gordelroos of herpes zoster).
Sindsdien, en gezien mijn verpleegkundige ervaring in een kliniek voor pijnbestrijding, heb ik verschillende chronische pijnpatiënten begeleid die de bovengenoemde bloem zijn voorgeschreven. Deze verpleegkundige begeleiding begint altijd met een eerste beoordeling, waarbij persoonlijke en antropometrische gegevens, persoonlijke en familiale gezondheidsgeschiedenis, huidige gezondheidsgeschiedenis en informatie over huidige medicatie worden verzameld. Afhankelijk van de medische diagnose, worden vervolgens de aanbevolen schalen toegepast (o.a. Short Form Health Survey – SF36, Brief Pain Inventory – BPI en Insomnia Severity Index). Dit wordt gevolgd door voorlichting over de behandeling zelf: hoe deze werkt, wisselwerkingen tussen geneesmiddelen en mogelijke bijwerkingen. Omdat we het huidige gecertificeerde en goedgekeurde medische apparaat voor het toedienen van de bloem op mijn werkplek hebben, wordt de patiënt voorgelicht over hoe deze moet worden gebruikt. Ook krijgt de patiënt een document met de correcte vorm van titratie voor de eerste paar dagen. Dit wordt aangepast voor elke patiënt, gebaseerd op alle eerder beoordeelde parameters. Ook krijgt de patiënt een kaartje met de contactgegevens van de verpleegkundige. In overleg met de patiënt wordt er een plan gemaakt voor telefonische controle aan het einde van de eerste, tweede en derde behandelweek. In dit contact worden vragen en problemen van de patiënt met betrekking tot het voorgestelde therapeutisch plan geëvalueerd. Indien nodig, en afhankelijk van de behoefte, wordt de coördinatie afgestemd (persoonlijk of telefonisch) met de verantwoordelijke arts om het behandelschema voor de patiënt te wijzigen/aan te passen. De eerdere aanbevelingen die zijn verstrekt in de gezondheidsvoorlichtingssessies en in de eerste verpleegkundige afspraak worden ook benadrukt.
Om deze interventie uit te voeren is er een interviewscript ontwikkeld, waarin op gestandaardiseerde wijze gegevens worden verzameld met als doel de symptomen en de impact van de behandeling te beoordelen. Deze nauwgezette controle van de patiënt bevordert de therapietrouw en doeltreffendheid, omdat het vooral in de vroege fase de patiënt een gevoel van veiligheid, comfort en extra aandacht geeft. Dit is belangrijk omdat veel patiënten niet alleen moeite hebben met het gebruik van het apparaat, maar ook heel nerveus zijn tijdens de eerste toedieningen.
De frequentie van de overige verpleegkundige contacten wordt bepaald door de effectiviteit van de voorlichting gedurende de eerste maand, de impact van de therapie zelf en de kwaliteiten van elke patiënt. Aan het einde van de eerste, derde, zesde en twaalfde maand vindt er een persoonlijk medisch en verpleegkundig consult plaats, waarin de impact van de behandeling wordt beoordeeld, de dosering wordt aangepast en dezelfde schalen als in de eerste beoordeling worden toegepast. Dit protocol voor de controle is bedoeld om de impact van de therapeutische behandeling op het verminderen van de symptomen en het verbeteren van de levenskwaliteit te beoordelen.
Op basis van mijn professionele ervaring in het begeleiden van patiënten met chronische pijn die cannabis krijgen voorgeschreven, verschilt de impact van dit therapeutische middel per patiënt. In de beginfase zien we echter in het algemeen een aanzienlijk positief effect met betrekking tot de vermindering van de angst of onrust en verbetering van de slaapkwaliteit. Dergelijke veranderingen leiden vervolgens tot een verbetering van de stemming en soms ook van de eetlust, wat de levenskwaliteit bevordert en een positieve invloed heeft op hoe de patiënt pijn ervaart, zelfs voordat de intensiteit van de pijn daadwerkelijk afneemt.
Het belang van verpleegkundige zorg
In mijn professionele werkervaring in het verlenen van verpleegkundige zorg aan patiënten die behandeld worden met medicinale cannabis, zag ik de grote positieve impact die verpleegkundigen in deze context hebben, wat niet alleen de doeltreffendheid en veiligheid van de behandeling bevorderde, maar ook de therapietrouw van de patiënt.
Deze begeleiding moet steunen op een multidisciplinaire aanpak en een langetermijnvisie, die rekening houdt met de verschillende behandelingsfasen. De biologische, psychologische en sociale aspecten van het individu moeten ook worden meegenomen in het streven naar het beste resultaat, de autonomie en risicovermindering die verbonden zijn aan deze behandeling. Het doel is niet alleen symptoomverlichting, maar ook het bevorderen van autonomie, levenskwaliteit, persoonlijk welzijn en betrokkenheid van de patiënt bij het concept van persoonlijk herstel, en de patiënt te helpen om zijn/haar eigen ziekte te beheren door meer kennis te verwerven, en hun eigen leven te kunnen leiden zonder constante hulp.
De ontwikkeling van competenties op dit specifieke gebied stelt verpleegkundigen in staat om een gefundeerde interventie uit te voeren op basis van wetenschappelijk bewijs, gericht op de specifieke gezondheidscontext in de zorg voor de persoon/familie, waardoor ze een efficiëntere en doeltreffendere interventie kunnen uitvoeren.
Tussen 2019 en 2020 zijn er twee onderzoeken uitgevoerd (respectievelijk in Canada en Spanje) waarin de perceptie van toekomstige verpleegkundigen over hun kennis en interesse in het gebruik van medicinale cannabis in hun professionele zorgverlening werd beoordeeld. Beide onderzoeken concludeerden dat de meeste aankomende verpleegkundigen geïnteresseerd zijn in het verwerven van vaardigheden op dit gebied. Ze erkennen echter dat er momenteel nog steeds geen gestructureerd en gestandaardiseerd opleidingsprogramma is waarmee ze de nodige competenties kunnen verwerven om deze patiënten op de juiste manier te begeleiden. Daarnaast meldden ze ook dat hun huidige kennis is vertekend door verschillende factoren (religieuze overtuigingen, kennis verkregen door persoonlijke ervaring en wetenschappelijk onbetrouwbare informatiebronnen) die niet direct verband houden met de huidige stand van zaken en die een aanzienlijk negatief effect kunnen hebben op hun houding en overtuigingen rondom dit onderwerp. [1,2]
Deze gegevens benadrukken het belang van investeringen in de opleiding en gestructureerde training van verpleegkundigen, waarbij hun bijdrage wordt geprofessionaliseerd door het verwerven en consolideren van nieuwe concepten en vaardigheden met betrekking tot de complexiteit van het endocannabinoïde systeem en het gebruik van cannabis in een medische omgeving.
Naar mijn mening, en gezien de hierboven besproken punten, is het van cruciaal belang dat er op korte termijn normen voor goede verpleegkundige praktijken worden vastgesteld voor een patiënt die een cannabinoïdenbehandeling ondergaat, die van toepassing zijn op zowel het verpleegproces als de professionele vereisten van elke geregistreerde verpleegkundige die de kennis van deze behandeling in zijn/haar werkzaamheden wil integreren. Deze inzet bevordert de oprichting van multidisciplinaire teams die geïnformeerd, samenwerkend, gemotiveerd en ontvankelijk zijn voor nieuwe vormen van behandelingen, wat leidt tot aanzienlijke verbeteringen in de gezondheid van patiënten, gemeenschappen en gezondheidssystemen.
Bibliografie:
[1] Balneaves L., and Alraja A., "Guarding their Practice": a Descriptive study of Canadian Nursing Policies and Education Related to Medical Cannabis BMC Nursing (2019) 18:66 https://doi.org/10.1186/s12912-019-0390-7
[2] Pereira L., Núnez-Inglesias M., Domínguez-Martís E., López-Ares D., et al. Nursing Students' Knowledge and Attitudes Regarding Medical Marijuana: A Descriptive Cross-Sectional Study Int. J. Environ. Res. Public Health, 17, 2492; (2020) doi:10.3390/ijerph17072492
